ΜΟΙΡΑΙΑ ΠΡΑΓΑ

Μοιραία Πράγα (Prague Fatale) του Philip Kerr (μτφ. Δημ. Αθηνάκης), Κέδρος 2013

Το Μοιραία Πράγα είναι το όγδοο βιβλίο της σειράς του Φίλιπ Κερ, η οποία εκτυλίσσεται από τη δεκαετία του 1930 μέχρι τη δεκαετία του 1950 με ήρωα τον Μπέρναρντ Γκούντερ, που γνωρίσαμε στο Βιολέτες του Μάρτη ως ιδιωτικό ντετέκτιβ, πρώην επιθεωρητή στο Εγκληματολογικό του Βερολίνου.

Το φθινόπωρο του 1941 ο Γκούντερ, στα όρια της κατάθλιψης και γεμάτος ενοχές μετά από όσα έχει ζήσει στο Ανατολικό Μέτωπο κατά την αναγκαστική θητεία του στα Ες Ες, έχει επιστρέψει στο Βερολίνο και στη δουλειά του στην Αστυνομία. Στην αρχή του βιβλίου ασχολείται με τον φόνο ενός Ολλανδού εργάτη των σιδηροδρόμων. Κατά τη διάρκεια της έρευνας σώζει από βιασμό την Αριάνε Τάουμπερ, μία νέα γυναίκα που δουλεύει σε μπαρ. Σύντομα αποκαλύπτεται ότι η Αριάνε, η «μοιραία γυναίκα» του μυθιστορήματος, την οποία ερωτεύεται ο ήρωας, έχει κάποια σχέση με Τσέχους αντιστασιακούς που καταζητούνται από την Γκεστάπο και ο Μπέρνι κάνει ό,τι μπορεί για να την καλύψει.

Στη συνέχεια η πλοκή μεταφέρεται στην Τσεχία, όταν ο Ράινχαρντ Χάιντριχ, δεξί χέρι του Χίτλερ και του Χίμλερ, διατάζει τον ήρωα να πάει στην Πράγα για να εξιχνιάσει μια απόπειρα που είχε γίνει εναντίον του. Ο Χάιντριχ διοργανώνει στην έπαυλη όπου διαμένει μία συγκέντρωση για να γιορτάσει τον διορισμό του ως «Προστάτη του Ράιχ στη Βοημία και τη Μοραβία» και έχει καλέσει όσους θεωρεί ότι μπορεί να εμπλέκονται στην αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του. Έτσι, ο Γκούντερ αναγκάζεται όχι μόνο να συνυπάρχει με ανώτατους αξιωματούχους των Ες Ες και της Υπηρεσίας Ασφαλείας, αλλά και να τους υποβάλλει σε ενοχλητικές ερωτήσεις, προσπαθώντας να ολοκληρώσει την έρευνα.

Η υπόθεση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν ο λοχαγός των Ες Ες Άλμπερτ Κούτνερ, ένας από τους υπασπιστές του Χάιντριχ, βρίσκεται δολοφονημένος στο δωμάτιό του και η εξιχνίαση του φόνου ανατίθεται στον πιο ικανό αστυνομικό που βρίσκεται στο κάστρο.

Ο Κερ αναπαριστά, ως συνήθως, με ρεαλισμό την εποχή στην οποία τοποθετεί την πολυεπίπεδη πλοκή του. Δίνει μεγάλη σημασία στη σκηνογραφία του Βερολίνου και της Πράγας, που έχουν ιδιαίτερο ρόλο στο μυθιστόρημα, και αποδίδει παραστατικά τη ζοφερή ατμόσφαιρα των δύο πόλεων. Οι τόποι περιγράφονται με ακρίβεια και χρησιμοποιούνται στοιχεία και λεπτομέρειες άγνωστες στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Έτσι, για παράδειγμα, γίνεται αναφορά στην ιστορία του κάστρου που χρησιμοποιεί ως επίσημη κατοικία ο Χάιντριχ στο μικρό χωριό Πανένσκε Μπρέζανι έξω από την Πράγα, στον πρώην ιδιοκτήτη του Φέρντιναντ Μπλοχ-Μπάουερ (Ferdinand Bloch-Bauer), στη σύζυγό του Αντέλε (Adele Bloch-Bauer) και στις σχέσεις του ζευγαριού με τον Γκούσταβ Κλιμτ (σ. 165-167).

Στην υπόθεση εντάσσονται ιστορικά γεγονότα και οι ιστορικοί (όπως και οι λογοτεχνικοί) χαρακτήρες απεικονίζονται με εξαιρετική ζωντάνια.

Ο Ράινχαρντ Όιγκεν Τρίσταν Χάιντριχ (Reinhard Eugen Tristan Heydrich), ο δεύτερος στην ιεραρχία των Ες Ες μετά τον Χάινριχ Χίμλερ, αρχιτέκτονας του σχεδίου για το Ολοκαύτωμα και γνωστός με τα προσωνύμια «ξανθό κτήνος», «δήμιος του Χίτλερ» και «χασάπης της Πράγας», διορίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1941 «Προστάτης του Ράιχ» στην Τσεχία, όπου εγκαθίδρυσε καθεστώς τρόμου. Στις 27 Μαΐου 1942 τραυματίσθηκε σοβαρά σε ενέδρα κοντά στην Πράγα από ομάδα Τσεχοσλοβάκων αντιστασιακών με επικεφαλής τον Γιαν Κούμπις (Jan Kubiš) και τον Γιόζεφ Γκάμπτσικ  (Jozef Gabčík) και πέθανε μία εβδομάδα αργότερα.

Ο Χάιντριχ περιγράφεται από τον Κερ[1] ως έξυπνος, ανελέητος αλλά και θαρραλέος, ένας πανίσχυρος και επικίνδυνος Ναζί που εμπνέει φόβο και, ταυτόχρονα, ως ο καλλιεργημένος γόνος μιας οικογένειας με υψηλή κοινωνική θέση που παίζει πολύ καλά βιολί,  ασχολείται με την ξιφασκία, την ιππασία και το σκι, είναι πιλότος αεροπλάνου και αναγνώστης των μυθιστορημάτων της Άγκαθα Κρίστι. Ένας ιδιαίτερα αντιπαθής και, ταυτόχρονα, ιδιαίτερα ενδιαφέρων χαρακτήρας.

Ανάμεσα στους καλεσμένους του Χάιντριχ, ο Κερ επιλέγει να συμπεριλάβει και μερικά ιστορικά πρόσωπα, ανώτατους αξιωματούχους των Ες Ες, «μια απαίσια παρέα, με μια δυο εξαιρέσεις» (βλ. Σημ. 1), όπως οι στρατηγοί Ρίχαρντ Χίλντεμπραντ (Richard Hermann Hildebrandt) και Καρλ φον Εμπερστάιν (Friedrich Karl Freiherr von Eberstein), οι αντιστράτηγοι Κόνραντ Χένλαϊν (Konrad Ernst Eduard Henlein), Ούγκο Γιούρι (Hugo Jury) και Καρλ Χέρμαν Φρανκ (Karl Hermann Frank), ο ταξίαρχος Μπέρναρντ Φος (Bernhard Voss) και ο συνταγματάρχης Χανς Ούλριχ Γκέσκε (Hans Ulrich Geschke) (σ. 244). Περιγράφει παραστατικά την αλληλεπίδραση και τις συχνά ανταγωνιστικές σχέσεις αυτών των απεχθών χαρακτήρων, που βρίσκονται απομονωμένοι στον πύργο του Χάιντριχ και θεωρούνται ύποπτοι για συνωμοσία και φόνο.

Στο μυθιστόρημα γίνονται αναφορές στην τσέχικη Αντίσταση και ιδιαίτερα στην πολύ γνωστή ομάδα «Τρεις Μάγοι» («Tři králové»), που έδρασε από το 1939 έως το 1942. Μέλη της ήταν οι αξιωματικοί του τσέχικου στρατού Γιόζεφ Μασίν (Josef Mašín), Βάκλαβ Μόραβεκ (Václav Morávek) και Γιόζεφ Μπάλαμπαν (Josef Balabán).

Όπως δηλώνει ο Κερ (βλ. Σημ. 1), η ιστορική έρευνα αποτελεί σημαντικό στοιχείο της δουλειάς του, και του προσφέρει την ικανοποίηση του χρυσοθήρα που βρίσκει «ψήγματα ερευνητικού χρυσού», γι’ αυτό και την κάνει μόνος του, χωρίς τη βοήθεια ιστορικών. Στο Μοιραία Πράγα «έβαλε τα δυνατά του να μάθει τα πάντα για τον Χάιντριχ και τους ‘καλεσμένους’ του» και επισκέφθηκε τους τόπους στην Τσεχία όπου διαδραματίζεται μεγάλο μέρος της υπόθεσης. Τα αποτελέσματα αυτής της εκτεταμένης και σε βάθος έρευνας είναι φανερά όχι μόνο στην ακριβή περιγραφή των ιστορικών γεγονότων και χαρακτήρων, αλλά και στην παράθεση λεπτομερειών (όπως π.χ. η «κάμπριο πράσινη Μερσεντές 320» την οποία χρησιμοποιούσε ο Χάιντριχ), που ενισχύουν τον ιστορικό ρεαλισμό του μυθιστορήματος.

Το Μοιραία Πράγα είναι ένα ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο συνδυάζoνται επιδέξια το σκληρό αστυνομικό (hard boiled) με το whodunit (και ειδικότερα με το locked room mystery) και με στοιχεία του πολιτικού θρίλερ. Η σχέση με το κλασικό whodunit είναι ιδιαίτερα φανερή: όχι μόνο ο Κούτνερ βρίσκεται νεκρός στο δωμάτιό του που είναι κλειδωμένο από μέσα, αλλά και ο Χάιντριχ αναφέρεται σε συζητήσεις του στον Σέρλοκ Χολμς (σ. 76) και στον Πουαρό (σ. 324), ενώ στη βιβλιοθήκη του υπάρχει ένα «πολυδιαβασμένο αντίτυπο» του βιβλίου της Άγκαθα Κρίστι Ποιος σκότωσε τον Ρότζερ Ακρόιντ.

Ένα έξυπνο, συναρπαστικό μυθιστόρημα…

[1] «A Conversation with Philip Kerr: Prague Fatale», στο BernieGunther the fan site,  http://berniegunther.com/addpages/qanda_with_pk/