Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ

Ο κύκλος της οργής (Till dess din vrede upphör) της Åsa Larsson (μτφ. Ι. Ηλιάδη), Μεταίχμιο 2016

Η Όσα Λάρσον εμφανίζεται στη σουηδική αστυνομική λογοτεχνία το 2003, και μέχρι το 2011 κυκλοφορούν πέντε μυθιστορήματά της (το «Ο κύκλος της οργής» είναι το τέταρτο και εκδίδεται το 2008). Από το 2014 ασχολείται με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων φαντασίας.

Στις αρχές της άνοιξης ανακαλύπτεται στην περιοχή της Κιρούνα, στη βόρεια Σουηδία, το πτώμα της νεαρής Βίλμα που είχε χαθεί πριν από έξι μήνες μαζί με τον φίλο της Σίμον στον παγωμένο ποταμό Τόρνε. Την έρευνα αναλαμβάνουν οι δύο ηρωίδες της Λάρσον, η πρώην δικηγόρος και νυν εισαγγελέας Ρεμπέκα Μάρτινσον και η επιθεωρήτρια της αστυνομίας Άννα-Μαρία Μέλα. Σταδιακά, η έρευνα επικεντρώνεται στις παλιές φήμες για την εξαφάνιση ενός αεροπλάνου που μετέφερε εφόδια για τον γερμανικό στρατό το 1943, στο παρελθόν των κατοίκων της περιοχής κατά τον πόλεμο και στην τωρινή συμπεριφορά τους.

Από τις μαρτυρίες ανθρώπων που ζούσαν εκείνη την περίοδο, φαίνεται να παίζουν ρόλο στην υπόθεση δύο αδέλφια, των οποίων ο πατέρας είχε κερδίσει πολλά χρήματα από τις δουλειές με τους Γερμανούς, καθώς και οι σχέσεις στην οικογένειά τους. Η Ρεμπέκα και η Άννα-Μαρία πρέπει να σκάψουν βαθιά στα καλά κρυμμένα μυστικά για εξιχνιάσουν τους θανάτους των δύο νέων και να σταματήσουν τον δολοφόνο πριν υπάρξουν και άλλα θύματα.

Η Λάρσον ασχολείται, όπως και άλλοι Σουηδοί συγγραφείς (π.χ. ο Νταλ, ο Μάνκελ, ο Στιγκ Λάρσον βλ. και εδώ, εδώ), με ζητήματα σχετικά με την ιστορία της χώρας κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ιδιαίτερα με το θέμα της οικονομικής συνεργασίας με τους Γερμανούς, εστιάζοντας το ενδιαφέρον της, όπως και η Λέκμπεργ στο «Παιδί από τη Γερμανία» (βλ. εδώ), στις μικρές επιχειρήσεις και στα μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα, που στο βιβλίο αντιπροσωπεύονται από την οικογένεια Κρέκουλα, και όχι στις μεγάλες βιομηχανίες και τις ανώτερες τάξεις (όπως κάνει π.χ. ο Στιγκ Λάρσον στο «Το κορίτσι με το τατουάζ»). Αναφέρεται κυρίως στη μυστικότητα που καλύπτει αυτή τη συνεργασία, στις κρυμμένες ενοχές και στις συνέπειες που μπορεί να έχουν τα γεγονότα εκείνης της περιόδου ακόμη και σήμερα στις κλειστές κοινωνίες της σουηδικής επαρχίας. Παράλληλα, σχολιάζει την ευμετάβλητη συλλογική μνήμη και την εθνική αφήγηση που αποκρύπτει τα «δυσάρεστα» γεγονότα, και περιγράφει ζωντανά την αναγνώριση που είχαν, ειδικότερα στα χωριά στα βόρεια της χώρας, όσοι κατά τους φινλανδοσοβιετικούς πολέμους βοήθησαν τους Φινλανδούς και αργότερα συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, αλλά και τις συνέπειες που υπέστησαν λόγω της αλλαγής της σουηδικής πολιτικής ανάλογα με την εξέλιξη του πολέμου (βλ. σ. 149-151).

Η στάση της σουηδικής κυβέρνησης, και ενός μέρους του σουηδικού λαού, κατά τη διάρκεια του πρώτου φινλανδοσοβιετικού πολέμου είναι ένα θέμα που δεν απασχολεί συχνά άλλους Σουηδούς συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας και θα πρέπει να το δούμε πιο συγκεκριμένα. Τον Σεπτέμβριο του 1939, όταν η Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία, η σουηδική κυβέρνηση συνασπισμού (στην οποία συμμετείχαν όλα τα κόμματα εκτός από το κομμουνιστικό και το φιλοναζιστικό) με ηγέτη τον σοσιαλδημοκράτη Περ Άλμπιν Χάνσον διακήρυξε την ουδετερότητα της χώρας.

Με το σύμφωνο μη επίθεσης Ρίμπεντροπ – Μόλοτοφ το 1939, η Φινλανδία τοποθετείται στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, αλλά αρνείται να παραχωρήσει εδάφη της με αποτέλεσμα την επίθεση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη Νοεμβρίου του 1939 και την έναρξη του «Χειμερινού Πολέμου». Από αυτόν τον πόλεμο προκύπτουν και τα πρώτα προβλήματα για την πολιτική της σουηδικής ουδετερότητας. Αν και υπήρχε μεγάλη ανησυχία στη Σουηδία για τα σχέδια των Σοβιετικών, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή δυσπιστία απέναντί τους, με την έναρξη του Χειμερινού Πολέμου η Σουηδία διακήρυξε ότι δεν εμπλέκεται στη σύρραξη· υποστήριξε, όμως, ενεργά τη Φινλανδία, βοηθώντας την τόσο οικονομικά όσο και εξοπλιστικά, ενώ περίπου 10,000 Σουηδοί πολέμησαν ως εθελοντές στο πλευρό των Φινλανδών. Ο πόλεμος έληξε τον Μάρτιο του 1940 με τη συνθήκη ειρήνης της Μόσχας, και οι Φινλανδοί αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν σχεδόν περισσότερα εδάφη από όσα είχαν αρχικά απαιτηθεί.

Μετά το τέλος του Χειμερινού Πολέμου η Φινλανδία στράφηκε, τελικά, για στρατιωτική βοήθεια στη Γερμανία, με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να διεκδικήσει εκ νέου τις περιοχές που είχε παραχωρήσει στη Σοβιετική Ένωση. Η συνεργασία με το χιτλερικό καθεστώς εντάθηκε καθώς πλησίαζε η επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, και γερμανικά στρατεύματα μετακινήθηκαν στη Φινλανδία και έλαβαν θέσεις κυρίως στη Λαπωνία. Με την έναρξη της εισβολής, στις 22 Ιουνίου 1941, οι Σοβιετικοί εξαπέλυσαν αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Φινλανδίας, γεγονός που είχε ως συνέπεια την κήρυξη πολέμου από τη Φινλανδία (κατά τους Φινλανδούς «Συνεχιζόμενος Πόλεμος», για να δηλωθεί η σχέση του με τον Χειμερινό Πόλεμο του 1939-1940), ο οποίος διήρκεσε έως τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1944.

Η Λάρσον κάνει σύντομη αναφορά και σε άλλα γεγονότα από την περίοδο του Πολέμου (σ. 206-207). Το πρώτο, και πολύ γνωστό, είναι η «διευκόλυνση» που έκανε η Σουηδία στη χιτλερική Γερμανία, δίνοντας την άδεια για τη σιδηροδρομική μεταφορά στρατού και εξοπλισμού προς τη Νορβηγία, ένα θέμα που αποτέλεσε «αγκάθι» στις σουηδονορβηγικές σχέσεις. Το δεύτερο αφορά στην εμπρηστική επίθεση που είχε γίνει από φιλοναζί στις 3 Μαρτίου 1940 στα γραφεία της κομμουνιστικής εφημερίδας «Norrskensflamman» («Η φλόγα του βορείου Σέλαος») στο Λούλεο, με αποτέλεσμα τον θάνατο τριών ενηλίκων και δύο παιδιών. Η στάση μερίδας του πληθυσμού της περιοχής απέναντι στα γεγονότα φαίνεται όταν ο γέρο-Σβαράρε αφηγείται στη Ρεμπέκα για τα «κορίτσια που στέκονταν δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές και χαιρετούσαν τους Γερμανούς στρατιώτες που πήγαιναν στο Νάρβικ» και για όλους αυτούς «που πανηγύριζαν για την εμπρηστική επίθεση στη ‘Norrskensflamman’ το 1940» (σ. 207). Αλλά, «κανείς δεν θέλει να θυμάται τι συνέβαινε τότε» (ό.π.), όπως κανείς δεν θέλει να θυμάται τι οδήγησε στους δύο φόνους που ερευνούν οι πρωταγωνίστριες του βιβλίου…

Ανάμεσα στα μυθιστορήματα της Λάρσον, που συνδυάζουν το ψυχολογικό θρίλερ με το police procedural και με πολλά μεταφυσικά στοιχεία, το «Ο κύκλος της οργής» είναι το μοναδικό στο οποίο ανιχνεύονται αναφορές στην ιστορία της Σουηδίας κατά τον Πόλεμο και, ταυτόχρονα, ένα από τα καλύτερά της.