Ο ΚΟΚΚΙΝΟΛΑΙΜΗΣ

Ο Κοκκινολαίμης (Rødstrupe) του  Jo Nesbø (μτφ. Χ. Γιαννακόπουλος), Μεταίχμιο 2013

Ο Κοκκινολαίμης είναι το τρίτο βιβλίο του Γιού Νέσμπε με κεντρικό χαρακτήρα τον επιθεωρητή Χάρι Χόλε, τον πιο διάσημο ήρωα της σύγχρονης σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας μετά τον Κουρτ Βαλάντερ του Χένινγκ Μανκέλ.

Κατά την επίσκεψη του Προέδρου των ΗΠΑ στη Νορβηγία το 1999, ο Χάρι πυροβολεί από παρεξήγηση έναν πράκτορα της Μυστικής Υπηρεσίας και για να καλυφθεί πολιτικά το δυσάρεστο γεγονός, μετατίθεται στη νορβηγική Ασφάλεια, σε δουλειά γραφείου. Ενώ ασχολείται με την υπόθεση λαθραίας εισαγωγής ενός πανάκριβου όπλου που χρησιμοποιείται από ελεύθερους σκοπευτές, ένας μέθυσος, βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται δολοφονημένος κοντά σε ένα μπαρ που συχνάζουν νεοναζί.

Τα δύο γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους και μαζί με άλλους φόνους συνθέτουν ένα πολύπλοκο παζλ, που για να το λύσει ο Χάρι πρέπει να ερευνήσει τις σχέσεις των νεοναζί με τους Νορβηγούς εθελοντές στον γερμανικό στρατό κατά τον Πόλεμο και να κατανοήσει τη στενή σχέση μεταξύ της βίας του παρελθόντος και του παρόντος. Καθώς η πλοκή εξελίσσεται, ο Χόλε έρχεται αντιμέτωπος όχι μόνο με τον εμμονικό δολοφόνο και με βίαιες συμμορίες νεοναζί, αλλά και με τη διαφθορά αξιωματούχων της Αστυνομίας, και γνωρίζει τη Ρακέλ, τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, της οποίας ο πατέρας μπορεί να συνδέεται με την υπόθεση.

Η πρόθεση του Νέσμπε να ασχοληθεί με την ιστορία της χώρας του κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται φανερή με τις συνεχείς αναδρομές στο παρελθόν. Για να καταδείξει τα κίνητρα του δολοφόνου, μεταφέρει την πλοκή από το Όσλο στα τέλη του 20^ου αιώνα στην πολιορκία του Λένινγκραντ το 1942 και δίνει βάρος στην αφήγηση των γεγονότων από τη μεριά των Νορβηγών εθελοντών. Περιγράφει ζωντανά τις προσωπικές τους ιστορίες, τους λόγους που τους ώθησαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Γερμανών (σ. 78, 79), και δεν διστάζει να δώσει την ανθρώπινη πλευρά του αγώνα τους για επιβίωση.

Στην υπόθεση εντάσσονται σημαντικά, γνωστά ή λιγότερο γνωστά στους αναγνώστες, ιστορικά γεγονότα.

Μετά την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στη Νορβηγία (9 Απριλίου 1940) και τις μάχες που διήρκεσαν σχεδόν ένα μήνα, ο βασιλιάς και η πολιτική ηγεσία κατέφυγαν στη Αγγλία, όπου σχημάτισαν εξόριστη κυβέρνηση. Στη Νορβηγία, ο Βίντκουντ Κουίσλινγκ (Vidkun Quisling), ιδρυτής και αρχηγός του ναζιστικού κόμματος «Εθνική Ενότητα» («Nasjonal Samling») ανέλαβε επικεφαλής κυβέρνησης δωσίλογων.

Κατά τη διάρκεια του Πολέμου κατατάχθηκαν ως εθελοντές στον γερμανικό στρατό και στα Βάφεν Ες Ες περίπου 15.000[1] Νορβηγοί, από τους οποίους 6.000-7.000 πολέμησαν στην πρώτη γραμμή. Στα τέλη Ιουνίου του 1941 δημιουργήθηκε η «Νορβηγική Λεγεώνα» («Den Norske Legion»), η οποία μετά την εκπαίδευση στη Γερμανία στάλθηκε στο Ανατολικό Μέτωπο και πήρε μέρος στην πολιορκία του Λένινγκραντ με τη γερμανική «Βόρεια Στρατιά». Η πολιορκία ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1941 και έληξε –μετά από φονικές μάχες και εκατομμύρια νεκρούς, αγνοούμενους και τραυματίες- τον Ιανουάριο του 1944 με τη νίκη των Σοβιετικών. Η «Νορβηγική Λεγεώνα» με περίπου 1,200 άνδρες έφθασε στην περιοχή του Λένιγκραντ τον Φεβρουάριο του 1942, αποσύρθηκε στα μετόπισθεν μετά από τρεις μήνες και επέστρεψε τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου, για να παραμείνει μέχρι την άνοιξη του 1943.

Μετά τον Πόλεμο, περίπου 20.000 συνεργάτες των Ναζί συνελήφθησαν στη Νορβηγία, πολλοί απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες, λίγοι καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές και ακόμη λιγότεροι εκτελέσθηκαν. Οι επιζήσαντες εθελοντές στον γερμανικό στρατό παραπέμφθηκαν σε δίκες και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης, συνήθως όχι μεγαλύτερες των τριών χρόνων. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν καταδικαστεί ως μέλη του Ναζιστικού Κόμματος αντιμετώπισαν προβλήματα λόγω της στάσης των γονέων τους, και κατά τη δεκαετία του 1990 απαίτησαν αποζημιώσεις και απολογίες από τις επίσημες αρχές για τις ταλαιπωρίες που υπέστησαν.

Το Ο Κοκκινολαίμης ασχολείται με τις «σκοτεινές» πλευρές της ιστορίας της Νορβηγίας κατά τον Πόλεμο. Ο Νέσμπε ασκεί κριτική στη μονομέρεια της επίσημης ιστορίας που εξυμνεί τις ηρωικές πράξεις των Νορβηγών αγνοώντας τη συνεργασία ατόμων, φορέων και μεγάλων επιχειρήσεων με τους Ναζί, και καταρρίπτει τον μύθο της καθολικής αντίστασης στους κατακτητές, τον «μύθο ενός νορβηγικού πληθυσμού που πολεμούσε ενωμένος εναντίον του ναζισμού» (σ. 553).

Πρέπει να σημειωθεί το ιδιαίτερο, προσωπικό ενδιαφέρον του Νέσμπε για τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, αφού πριν γνωριστούν οι γονείς του, ο πατέρας του είχε πολεμήσει ως εθελοντής με τον γερμανικό στρατό στο ανατολικό μέτωπο, ενώ η μητέρα του ήταν στην Αντίσταση. Σε συνέντευξή του[2] ο συγγραφέας αποκαλύπτει το σοκ του όταν έμαθε, σε ηλικία 16 χρόνων, την αλήθεια από τον πατέρα του.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «Αυτό ήταν το τρίτο βιβλίο μου, και αν η συγγραφή των δύο πρώτων έμοιαζε με το να τραγουδάς σόλο με τη συνοδεία μιας κιθάρας, η συγγραφή του Ο Κοκκινολαίμης μπορεί να συγκριθεί με το να διευθύνεις μια ορχήστρα […] Ο πατέρας μου πέθανε εβδομήντα δύο χρόνων. Μόλις είχε βγει στη σύνταξη και πάντα σχεδίαζε να γράψει ένα μυθιστόρημα για τις εμπειρίες του στο ανατολικό μέτωπο. Κατά κάποιον τρόπο, έγραψα το βιβλίο του πατέρα μου. Είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα και ο σκοπός του είναι η διασκέδαση, αλλά ελπίζω να είναι φανερό το πάθος μου γι’ αυτή την ιστορία. Χρησιμοποίησα τις εμπειρίες των γονιών μου από τον πόλεμο και τις συνδύασα με τη δική μου έρευνα για τις εμπειρίες των στρατιωτών στο ανατολικό μέτωπο. Όταν τελείωσα το βιβλίο, ήξερα πως αν οι κριτικοί το έθαβαν ή αν ήταν εμπορική αποτυχία θα παρατούσα το γράψιμο. Πολύ απλά, το Ο Κοκκινολαίμης ήταν ό,τι καλύτερο είχα να δώσω» (βλ. Σημ. 2).

Ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, χαρακτηριστικό δείγμα της σύγχρονης σκανδιναβικής αστυνομικής λογοτεχνίας, από τα καλύτερα του Νέσμπε.

[1] http://www.nuav.net/volunter.html. Ο αριθμός των εθελοντών αυξάνεται κατά πολύ, αν υπολογιστούν όσοι υπηρέτησαν στο ναυτικό, την αεροπορία και σε βοηθητικές υπηρεσίες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων.

[2] «Jo Nesbø on The Redbreast–Guardian book club», στο https://www.theguardian.com/books/2014/may/02/jo-nesbo-the-redbreast-guardian-book-club