ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΑΛΓΕΡΙ

Το Μαύρο Αλγέρι (Alger la Noire) του Maurice Attia (μτφ. Μ. Μηλολιδάκη), Πόλις 2017

Το Μαύρο Αλγέρι είναι το πρώτο βιβλίο από την τριλογία του συγγραφέα (ακολουθούν τα Η κόκκινη Μασσαλία και Παρίσι Μπλουζ), με ήρωα τον αστυνομικό Πάκο Μαρτίνεθ.

O Πάκο έχει μια δραματική οικογενειακή ιστορία, αφού η μητέρα του τον εγκατέλειψε όταν ήταν έξι χρόνων, ενώ ο πατέρας του ήταν αναρχικός που είχε σκοτωθεί στον Ισπανικό Εμφύλιο. Ζει στο Αλγέρι με τη μοναδική συγγενή του, την άρρωστη γιαγιά του, και η αγαπημένη του Ιρέν είναι θύμα τρομοκρατικής, βομβιστικής επίθεσης που την άφησε με ένα προσθετικό πόδι.

Το 1962, και ενώ ο πόλεμος στην Αλγερία πλησιάζει στο τέλος του, ανακαλύπτονται σε μια παραλία στο Αλγέρι τα πτώματα δύο άγρια δολοφονημένων νέων, της Γαλλίδας Εστέλ και του Αλγερινού Μουλούντ.  Μέσα στο γενικότερο κλίμα των άγριων, φονικών συγκρούσεων, η υπόθεση αντιμετωπίζεται από την αστυνομία με αδιαφορία, και αναλαμβάνει να την εξιχνιάσει ο Πάκο με τον συνεργάτη και φίλο του, γαλλοεβραίο αστυνομικό Μωρίς Σουκρούν.

Οι δύο συνεργάτες πρέπει να ερευνήσουν αν η διπλή δολοφονία είναι ρατσιστικό έγκλημα ή τρομοκρατική επίθεση της ακροδεξιάς τρομοκρατικής οργάνωσης OAS ή αν οφείλεται σε άλλου είδους κίνητρα.

Κατά την έρευνά τους, ανακύπτουν σκοτεινά μυστικά για τη ζωή της Εστέλ, που σχετίζονται με την κακοποίηση της κοπέλας από τον διεστραμμένο πατέρα της και τη δράση του τρομοκράτη αδελφού της, ενώ φαίνεται ότι και η μητέρα του Μουλούντ  προσπαθεί να μην αποκαλύψει όσα γνωρίζει για τη ζωή του γιου της.

Αν και η υπόθεση φαίνεται να μην απασχολεί κανένα, εκτός από τους  ήρωες, σε μία πόλη που θυμίζει περισσότερο πεδίο μάχης και ο θάνατος παραμονεύει παντού, οι προσπάθειές τους φαίνεται να «ενοχλούν» και έχουν δραματικές συνέπειες.

Στο Μαύρο Αλγέρι, ο Αττιά περιγράφει ανάγλυφα τις συνθήκες του πολέμου της Αλγερίας, μέσα από την έρευνα για το διπλό έγκλημα, η οποία καλύπτει πολλά από τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου, και ιδιαίτερα το τέλος του πολέμου. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται ένα σχετικό Χρονολόγιο, δεκατρείς σελίδες σημειώσεων, αλλά και δύο άρθρα, του Michel Winock και του Charles-Robert Ageron. Μάλιστα, στις Σημειώσεις (σε. 353) ανακαλύπτουμε ότι το όνομα του φίλου και συναδέλφου του ήρωα, Μωρίς Σουκρούν, αναφέρεται σε ένα υπαρκτό πρόσωπο, έναν μικρέμπορο κοσμημάτων που δολοφονήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1962 από την OAS, με την κατηγορία του «λιποτάκτη» και «προδότη», επειδή είχε αποφασίσει να φύγει με την οικογένειά του από το Αλγέρι.

Ο πόλεμος της Αλγερίας, ένας από τους πιο σκληρούς αγώνες ενάντια στην αποικιοκρατία, άρχισε το 1954 και τελείωσε το 1962, με την ανεξαρτησία της χώρας από τη Γαλλία.  Αν και η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται στους τελευταίους μήνες του πολέμου (από τα τέλη Ιανουαρίου μέχρι τις αρχές Ιουλίου του 1962), οι αναφορές στο παρελθόν, σε συνδυασμό και με το χρονολόγιο, μας θυμίζουν σημαντικά γεγονότα της περιόδου του πολέμου, για τα οποία μπορούμε να πούμε συνοπτικά τα εξής.

Ως αρχή του πολέμου μπορεί να θεωρηθεί η εξέγερση των Αλγερινών τον Νοέμβριο του 1954, η οποία πήρε διαστάσεις και εξελίχθηκε σε ισχυρό αντάρτικο κίνημα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Front de Libération Nationale, FLN), στρατιωτικός βραχίονας του οποίου ήταν ο  Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (Armée de Libération Lationale, ALN).

Από το 1956, και ενώ το FLN ενισχύεται, η σύγκρουση μεταφέρεται στις μεγάλες πόλεις με διαδηλώσεις και βομβιστικές επιθέσεις. Από τα τέλη του 1956 και σχεδόν για ένα χρόνο διεξάγεται η «μάχη του Αλγερίου» που λήγει με την ήττα του FLN, το οποίο περιορίζεται στην ύπαιθρο.

Η παραπάνω κατάσταση έχει σημαντικές επιπτώσεις στη μητροπολιτική Γαλλία,  που οδηγείται σε κυβερνητικές κρίσεις.

Το 1958 ξεσπά στην Αλγερία στρατιωτικό πραξικόπημα υπό την ηγεσία του  στρατηγού Μασί (Jacques Massu), που είχε καταστείλει πριν ένα χρόνο τη δράση του FLN στο Αλγέρι, και του στρατιωτικού διοικητή της χώρας, στρατηγού Σαλάν (Raoul Salan), με βασικό αίτημα να αναλάβει την κυβέρνηση των Παρισίων ο Ντε Γκωλ, ώστε να αποφευχθεί η «εγκατάλειψη της Αλγερίας από τους Γάλλους». Το πραξικόπημα και η απειλή βίας ενάντια στη γαλλική κυβέρνηση σηματοδοτούν την κατάρρευση της Δ΄ Γαλλικής Δημοκρατίας και την επιστροφή του Ντε Γκωλ στην εξουσία.

Ωστόσο, παρά τις στρατιωτικές νίκες ενάντια στο FLN μέχρι το 1959, η αντίθεση στον πόλεμο αυξάνεται, τόσο στη Γαλλία όσο και διεθνώς, όπως και η υποστήριξη για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, με αποτέλεσμα ο νέος πρόεδρος να αρχίσει να μιλά για την εύρεση κάποιας ειρηνικής λύσης και για «αυτοδιάθεση».

Η στάση του Ντε Γκωλ έχει ως αποτέλεσμα την αντίδραση των αποίκων, η οποία  κορυφώνεται στα τέλη του Ιανουαρίου 1960, όταν ξεσπά κρίση με αφορμή την καθαίρεση του Μασί. Στο Αλγέρι, ομάδες «Ευρωπαίων εθελοντών» στήνουν οδοφράγματα στις 24 Ιανουαρίου, ενώ κηρύσσεται γενική απεργία που επεκτείνεται  και σε άλλες πόλεις, και αρχίζουν συγκρούσεις ενάντια στις δυνάμεις του στρατού. Η γαλλική κυβέρνηση επιλέγει να μην καταστείλει βίαια την εξέγερση και η «εβδομάδα των οδοφραγμάτων» λήγει την 1^η Φεβρουαρίου με την παράδοση των στασιαστών.

Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, στις 8 Ιανουαρίου 1961, διεξάγεται γενικό δημοψήφισμα, στο οποίο  75% των ψηφοφόρων  συνολικά, σε Γαλλία και Αλγερία, τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας της δεύτερης.

H «απάντηση» από την άλλη πλευρά είναι άμεση: την ίδια ημερομηνία με το δημοψήφισμα δημιουργείται τυπικά η OAS (Organisation Armée Secrète, Οργάνωση Μυστικός Στρατός) που αποτελείται από διάφορες ομάδες, που ήδη δρούσαν ενάντια στο FLN. Η δράση της OAS, κυρίως με δολοφονίες και βομβιστικές ενέργειες, σημαδεύει την τελική φάση του πολέμου.

Οι εξελίξεις κατά τον τελευταίο χρόνο της γαλλικής αποικιοκρατίας στην Αλγερία είναι καταιγιστικές.

Τον Απρίλιο του 1961 εκδηλώνεται νέο πραξικόπημα από τhν OAS και υπό την ηγεσία του Σαλάν (Salan) και άλλων τριών στρατηγών, των Αντρέ Ζελέρ (André Zeller), Μωρίς Σαλ (Maurice Challe) και Εντμόντ Ζουό (Edmond Jouhaud), το οποίο αποτυγχάνει και δίνει υτην ευκαιρία στον Ντε Γκωλ για εκτεταμένες εκκαθαρίσεις στον στρατό.

Τον Μάιο αρχίζουν συνομιλίες μεταξύ της γαλλικής κυβέρνησης και του FLN, το καλοκαίρι σημειώνονται συγκρούσεις μεταξύ OAS και FLN και μαζικές  διαδηλώσεις από το FLN στην Αλγερία, αλλά και στη Γαλλία, ενώ στις 9 Σεπτεμβρίου γίνεται απόπειρα δολοφονίας του προέδρου Ντε Γκωλ στη Γαλλία.

Το φθινόπωρο εκδηλώνονται μαζικές διαδηλώσεις του FLN στην Αλγερία και στη Γαλλία για την έβδομη επέτειο της εξέγερσης του 1954 που καταλήγουν σε συγκρούσεις με δεκάδες θύματα.

Από τις αρχές του 1962, σημειώνονται βομβιστικές επιθέσεις της OAS στο Παρίσι και στις 7 Φεβρουαρίου γίνεται απόπειρα δολοφονίας ενάντια στον υπουργό πολιτισμού, συγγραφέα Αντρέ Μαλρώ. Την επόμενη ημέρα γίνονται μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στην τρομοκρατική δράση της OAS και εκτεταμένες συγκρούσεις με τη γαλλική αστυνομία.

Στις 20 Φεβρουαρίου επιτυγχάνεται ειρηνευτική συμφωνία στην προοπτική απόδοσης ανεξαρτησίας σε όλη την Αλγερία. Σχεδόν ένα μήνα αργότερα σημειώνονται στο Αλγέρι σφοδρές συγκρούσεις με νεκρούς κι τραυματίες μεταξύ του γαλλικού στρατού και Γάλλων αποίκων που διαμαρτύρονταν για τα μέτρα ενάντια στην OAS. Στην προοπτική δεύτερου δημοψηφίσματος για το θέμα της Αλγερίας, η OAS εξαπολύει νέα εκστρατεία -τον Μάρτιο σημειώνονται δεκάδες βομβιστικές επιθέσεις καθημερινά- με σκοπό να σταματήσει η παύση του πυρός που είχε επιτευχθεί.

Τον Απρίλιο του 1962, στο δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, το 91% των Γάλλων ψηφοφόρων ψηφίζουν υπέρ, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά των Αλγερινών που ψηφίζουν την 1^η Ιουλίου πλησιάζουν το 100%. Στις 3 Ιουλίου ο Ντε Γκωλ ανακηρύσσει  την Αλγερία ανεξάρτητη χώρα.

Ο πόλεμος, που διήρκεσε περίπου οκτώ χρόνια, υπολογίζεται ότι είχε σχεδόν 1,000,000 θύματα από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές.

 

Ο Αττιά χρησιμοποιεί την «αστυνομική» υπόθεση κυρίως ως μέσον για να αποδώσει ζωντανά και συχνά λεπτομερώς την ατμόσφαιρα και τα σημαντικά γεγονότα της περιόδου, καθώς και την επίδραση που έχουν στους κεντρικούς χαρακτήρες του, ενώ με έναν εξαιρετικό τρόπο αφήγησης προσφέρει στους αναγνώστες ένα συναρπαστικό αστυνομικό, πολιτικό μυθιστόρημα.