ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Το παιδί από τη Γερμανία (Tyskungen) της Camilla Läckberg (μτφ. Γρ. Κονδύλης), Μεταίχμιο 2013
Είναι το πέμπτο βιβλίο της Λέκμπεργ με κεντρικούς χαρακτήρες τη συγγραφέα Ερίκα Φαλκ και τον αστυνομικό, σύζυγό της πια, Πάτρικ Χέντσρεμ.
Το μυθιστόρημα αρχίζει ουσιαστικά από το σημείο που τελειώνει το προηγούμενο («Σε ζωντανή μετάδοση»), όταν η Ερίκα ανακαλύπτει τυχαία σε ένα μπαούλο στη σοφίτα του σπιτιού τα ημερολόγια της νεκρής μητέρας της από τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με ένα ναζιστικό μετάλλιο και το ματωμένο ρούχο ενός μωρού.

Τα ημερολόγια είναι γεμάτα με ιστορίες για τους στενούς φίλους της μητέρας της εκείνα τα χρόνια: τον Έρικ, που είναι πια συνταξιούχος καθηγητής ιστορίας, τον αδελφό του Άξελ που είχε λάβει μέρος στη νορβηγική Αντίσταση και τώρα προσπαθεί να εντοπίσει ναζί εγκληματίες πολέμου, τον Φρανς, του οποίου ο πατέρας συνεργαζόταν με τους Γερμανούς, ενώ ο ίδιος είναι ηγετική μορφή των νεοναζί, και την Μπρίτα που τότε ήταν ερωτευμένη με τον Φρανς.

Η Ερίκα αποφασίζει να συμβουλευτεί τον Έρικ, ειδικό για την περίοδο του Πολέμου, σχετικά με τα ευρήματά της, αλλά μετά από λίγες ημέρες ο ιστορικός δολοφονείται άγρια στο σπίτι του.

Το ενδιαφέρον της αστυνομικής έρευνας στρέφεται σε κύκλους νεοναζί, λόγω της έντονης αντιπαλότητας που είχαν με τον νεκρό καθηγητή, αλλά η υπόθεση περιπλέκεται όταν βρίσκεται νεκρή και η Μπρίτα.
Η Ερίκα και ο Πάτρικ εμπλέκονται στην έρευνα, αφού και τα δύο θύματα ήταν στενοί φίλοι της μητέρας της, για να βρουν το κίνητρο των δολοφονιών που φαίνεται να έχουν σχέση με τρομερά και καλά κρυμμένα μυστικά του παρελθόντος.

Όπως έχουμε δει και σε άλλες αναρτήσεις (σχετικά με βιβλία των Μάνκελ, Νταλ και Νέσμπε), η ιστορία των σκανδιναβικών χωρών (και ειδικότερα της Σουηδίας) κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί προσφιλές θέμα για αρκετούς από τους πιο γνωστούς συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας, και σε αυτούς έρχεται να προστεθεί, με το «Παιδί από τη Γερμανία», και η λιγότερο «πολιτική» Λέκμπεργ. Στο βιβλίο υπάρχουν αναφορές στην οικονομική συνεργασία με τους Γερμανούς και στον αντισημιτισμό στη Σουηδία, αλλά και στη βοήθεια που παρείχαν κάποιοι Σουηδοί στη νορβηγική Αντίσταση. Και εδώ, όπως στα βιβλία που αναφέρθηκαν πιο πάνω, συνδέεται το φιλοναζιστικό παρελθόν με την ανάπτυξη νεοναζιστικών κινήσεων στο παρόν.

Η Λέκπμεργ αναφέρεται στο θέμα της οικονομικής συνεργασίας με τους Γερμανούς κατά τον Πόλεμο, μέσα από τις δραστηριότητες του Βίλγκοτ, πατέρα του Φρανς (βλ. π.χ. σ. 196-197), δίνοντας βάρος όχι στις μεγάλες βιομηχανίες και τις ανώτερες τάξεις, αλλά στις μικρές επιχειρήσεις και στα μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου υπήρχαν στη Σουηδία 130 μεγάλες επιχειρήσεις, ή όμιλοι επιχειρήσεων, οι οποίες ήταν παραρτήματα ή θυγατρικές γερμανικών (AEG, Krupp, Siemens κλπ.) και άλλες που χρηματοδοτούνταν από γερμανικές εταιρείες ή Γερμανούς επιχειρηματίες, ενώ περισσότερες από 170 σουηδικές επιχειρήσεις σχετίζονταν άμεσα με γερμανικά συμφέροντα (π.χ. Telefunken Gesellschaft)[1].

Παράλληλα, μικρότερες επιχειρήσεις και παραγωγοί σε τοπική κλίμακα, όπως ο Βίλιγκοτ στο βιβλίο, απασχολούμενοι κυρίως στον πρωτογενή τομέα παραγωγής, είχαν εμπορικές σχέσεις με Γερμανούς.

Σχετικά με τον αντισημιτισμό και τη στάση της Σουηδίας απέναντι στους πρόσφυγες έχουμε ήδη αναφερθεί στις αναρτήσεις για τους Μάνκελ και Νταλ. Θυμίζουμε ότι η σουηδική κυβέρνηση είχε κρατήσει αρχικά επιφυλακτική στάση απέναντι στα ναζιστικά εγκλήματα κατά των Εβραίων και είχε ακολουθήσει περιοριστική πολιτική σε σχέση με τους πρόσφυγες. Μετά την ένταση των διωγμών στις γειτονικές χώρες, κατέφυγαν στη Σουηδία Εβραίοι από τη Φινλανδία και τη Νορβηγία, καθώς και 7000 από τη Δανία, ενώ χάρη σε προσπάθειες Σουηδών διπλωματών, με πιο γνωστό τον Ραούλ Βάλενμπεργ (Raoul Wallenberg), σώθηκαν χιλιάδες Ούγγροι Εβραίοι. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου οι περιουσίες αρκετών Εβραίων ιδιοποιήθηκαν και εκμεταλλεύθηκαν από Σουηδούς. Γι’ αυτό το θέμα δημιουργήθηκε το 1997 από τη σουηδική κυβέρνηση η Επιτροπή για τα εβραϊκά κεφάλαια κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Λέκμπεργ δίνει και μία άλλη εικόνα της χώρας της κατά την περίοδο του Πολέμου με την αναφορά της στους Σουηδούς που βοήθησαν στη νορβηγική Αντίσταση και στο τίμημα που πλήρωσαν γι’ αυτό, μέσα από την ιστορία του Άξελ. Η Σουηδία παρείχε, ιδιαίτερα από το 1943 και μετά, στρατιωτική εκπαίδευση και εφόδια στη νορβηγική Αντίσταση σε στρατόπεδα που λειτουργούσαν κατά μήκος των σουηδονορβηγικών συνόρων και παρουσιάζονταν σαν στρατόπεδα εκπαίδευσης αστυνομικών. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 1944 περίπου 8.000 Νορβηγοί είχαν εκπαιδευτεί στη Σουηδία[2].

Στο βιβλίο, ο Άξελ, που μετέφερε πληροφορίες στους αντιστασιακούς Νορβηγούς, συλλαμβάνεται, κρατείται και βασανίζεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Γκρίνι (Grini). Το στρατόπεδο, που βρισκόταν 15 χιλιόμετρα μακριά από το Όσλο, λειτούργησε από το 1941 έως τον Μάιο του 1945 υπό τα Ες Ες και τη Γκεστάπο και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για Νορβηγούς κρατούμενους (πολιτικούς, πανεπιστημιακούς και διανοούμενους, αλλά και ποινικούς), ενώ είχε «φιλοξενήσει» και Σοβιετικούς αιχμαλώτους. Υπολογίζεται ότι μέχρι το τέλος του πολέμου περίπου 19.000 άνθρωποι είχαν κρατηθεί στο στρατόπεδο.

Στο «Παιδί από τη Γερμανία», η Λέκμπεργ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις συνέπειες που είχε το παρελθόν της Σουηδίας κατά τον Πόλεμο στις διαπροσωπικές σχέσεις. Αν και ασχολείται, ως συνήθως, και με την οικογενειακή ζωή της Ερίκα και του Πάτρικ, όπως και τις ζωές των αστυνομικών συναδέλφων του τελευταίου, η πλοκή είναι σφιχτοδεμένη και ενδιαφέρουσα, όπως και ο τρόπος αφήγησης, και κατορθώνει να συνδυάσει επιδέξια την υπόθεση των φόνων που διαδραματίζονται στο παρόν με την ιστορία του παρελθόντος κατά την περίοδο 1943-1945. Προσφέρει, έτσι, στους αναγνώστες ένα από τα καλύτερα, και σαφώς το πιο «πολιτικό», βιβλία της.

 

[1] Βλ. https://www.archives.gov/research/holocaust/finding-aid/civilian/rg-84-sweden.html

[2] Βλ. http://www.nuav.net/police.html

 

 

ΤΑ ΜΠΛΟΥΖ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Τα μπλουζ της Ευρώπης (Europa blues) του Arne Dahl (μτφ. Γρ. Κονδύλης), Μεταίχμιο 2012

Το βιβλίο Τα μπλουζ της Ευρώπης είναι το τέταρτο από τη σειρά police procedurals του Dahl (στα σουηδικά έχουν κυκλοφορήσει δέκα και στη χώρα μας τα πρώτα πέντε) με πρωταγωνιστές τα μέλη της Ομάδας Α. Πρόκειται για μία ειδική μονάδα της  Σουηδικής αστυνομίας, για την αντιμετώπιση βίαιων εγκλημάτων διεθνούς χαρακτήρα.

Η πρώτη υπόθεση που αναλαμβάνουν τα μέλη της Ομάδας είναι ο θάνατος ενός άνδρα, το πτώμα του οποίου βρίσκεται κατασπαραγμένο από ζώα στο υπαίθριο μουσείο Σκάνσεν στη Στοκχόλμη. Παράλληλα, καλούνται να εξιχνιάσουν την εξαφάνιση οκτώ Ανατολικοευρωπαίων γυναικών από ένα κέντρο μεταναστών και τη δολοφονία ενός Εβραίου επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος, που αρχικά αποδίδεται σε μια ρατσιστική συμμορία. Σταδιακά αρχίζουν να πιστεύουν ότι όλες αυτές οι υποθέσεις συνδέονται μεταξύ τους, καθώς και με τον άγριο φόνο ενός κακοποιού από μία γυναίκα σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό. Οι υποψίες φαίνεται να επιβεβαιώνονται όταν η  Ομάδα Α ζητεί τη βοήθεια της Ίντερπολ και της Γιούροπολ.

Καθώς η έρευνα εξελίσσεται και οι πρωταγωνιστές του Dahl έρχονται αντιμέτωποι με τα κυκλώματα του σεξ-τράφικιν, του ξεπλύματος μαύρου χρήματος και του λαθρεμπορίου ναρκωτικών σε ολόκληρη την Ευρώπη, αρχίζουν να εμφανίζονται στοιχεία που συνδέουν τις υποθέσεις με το παρελθόν της Σουηδίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και σχέσεις μεταξύ του διεθνούς εγκλήματος, των στρατοπέδων συγκέντρωσης και του Ολοκαυτώματος. Σταδιακά, οι ήρωες  νιώθουν ότι «η σουηδική ιστορία άλλαζε μπροστά στα μάτια τους. Ποιος τους τα είχε πει αυτά στο σχολείο; Ποιος τους είχε διαφωτίσει για τη σκοτεινή κληρονομιά της διακριτικά ουδέτερης σκανδιναβικής χώρας; Κανένας» (σελ. 391). Κάποια από τα επώδυνα μυστικά του παρελθόντος που αποκαλύπτονται κατά τη διάρκεια των ερευνών έχουν άμεσο αντίκτυπο και σε προσωπικό επίπεδο για μερικά από τα μέλη της Ομάδας Α, τα οποία διαπιστώνουν ότι συγγενείς τους, που θεωρούνταν ήρωες πολέμου, ήταν στην πραγματικότητα ναζί βασανιστές.

Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται η στάση της Σουηδίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ειδικότερα σε σχέση με το Ολοκαύτωμα και τα πειράματα ευγονικής των Ναζί. Ο Dahl φωτίζει πλευρές της ιστορίας όπως την «ουδετερότητα» της Σουηδίας στον Πόλεμο, τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό, τη Σουηδική Εταιρεία Ευγονικής, τη θεωρία για την ανωτερότητα της σκανδιναβικής φυλής, το γερμανικό Ινστιτούτο Κάιζερ Γουλιέλμος, καθώς και τους Σκανδιναβούς που κατατάχθηκαν στα ναζιστικά στρατεύματα.

Στη σουηδική «ουδετερότητα», τη σχέση της χώρας με τον ρατσισμό και τους Σκανδιναβούς εθελοντές έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενες αναρτήσεις (βλ. Mankell και Nesbø αντίστοιχα). Ας σημειωθεί πάντως ότι η συμμετοχή Σουηδών εθελοντών στον γερμανικό στρατό ήταν πολύ μικρή συγκρινόμενη με αυτή των άλλων σκανδιναβικών χωρών.

Σε σχέση με τα υπόλοιπα θέματα, μπορούμε να αναφέρουμε συνοπτικά τα εξής:

Μία σημαντική πλευρά της σουηδικής ουδετερότητας αφορά στη στάση απέναντι στο εβραϊκό ζήτημα. Αρχικά, η κυβέρνηση δεν καταδίκασε τα εγκλήματα εναντίον των Εβραίων και μέχρι το 1941 είχε δώσει άσυλο σε πολύ λιγότερους από αυτούς που είχαν καταφύγει σε άλλα κράτη. Από τον Οκτώβριο του 1942, όταν οι διωγμοί επεκτείνονται και στη Νορβηγία, η σουηδική κυβέρνηση εγκαταλείπει την αδιάφορη στάση της, και έναν χρόνο αργότερα επιτρέπει σε μερικές εκατοντάδες Νορβηγούς Εβραίους να περάσουν τα σύνορα. Το 1943 η χώρα αποτέλεσε καταφύγιο για περίπου 7000 Δανούς Εβραίους, ενώ οι Σουηδοί διπλωμάτες στις ευρωπαϊκές χώρες, εκμεταλλευόμενοι την ουδέτερη θέση τους, προσπάθησαν να σώσουν πολλούς Εβραίους εκδίδοντάς τους σουηδικά διαβατήρια ή δίνοντάς τους άσυλο σε διπλωματικά κτήρια.

Για δεκαετίες, η μελέτη ζητημάτων σχετικών με το Ολοκαύτωμα δεν απασχολούσε τους Σουηδούς ιστορικούς, γεγονός που αποτελεί μία εξαιρετική περίπτωση, αφού το θέμα είχε καθιερωθεί διεθνώς, τουλάχιστον για μία τριακονταετία, ως σημαντικότατο πεδίο της σύγχρονης ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια εξετάστηκαν ζητήματα σχετικά με την κατάσταση της εβραϊκής κοινότητας στη Σουηδία κατά τον Πόλεμο, αλλά και με τις περιουσίες Εβραίων που ιδιοποιήθηκαν και εκμεταλλεύθηκαν οι Σουηδοί. Γι’ αυτό το θέμα δημιουργήθηκε το 1997 από τη σουηδική κυβέρνηση η Επιτροπή για τα εβραϊκά κεφάλαια κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο[1].

Το Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας, Ανθρώπινης Κληρονομικότητας και Ευγονικής Kaiser Wilhelm ιδρύθηκε το 1927 στο Βερολίνο και συνδέθηκε στενά με τις ναζιστικές θεωρίες ευγονικής και φυλετικής υγιεινής. Κατά τον Πόλεμο, μέρη ανθρωπίνων σωμάτων από το Άουσβιτς και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατέληγαν στο Ινστιτούτο και χρησιμοποιούνταν σε έρευνες με σκοπό να αποδειχτούν οι ναζιστικές φυλετικές θεωρίες. Μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, το εργαστηριακό υλικό και χιλιάδες φάκελοι δεν έφτασαν στα χέρια των Συμμάχων για να χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικά στοιχεία στις δίκες για τα εγκλήματα πολέμου, ενώ  κάποιοι από το προσωπικό του Ινστιτούτου κατόρθωσαν να αποφύγουν τη δίωξη (βλ. σημ. 1).

Ο Dahl χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά την ιστορία για να ασκήσει κριτική σε σημαντικά, επίκαιρα θέματα, και συνδέει με επιδεξιότητα το σύγχρονο διεθνές έγκλημα με τα ναζιστικά εγκλήματα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η παραβολή που επιχειρεί μεταξύ της ναζιστικής και της σύγχρονης Ευρώπης (οι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού εκείνων των χρόνων που επαναλαμβάνονται μετά τη δεκαετία του 1990 με άλλη μορφή, μέσα από τα διεθνή δίκτυα εμπορίας γυναικών από την Ανατολική Ευρώπη στη Δύση, η καταπάτηση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η σύγχρονη δουλεία) γίνεται τραγικά επίκαιρη σήμερα με την προσφυγική και τη μεταναστευτική κρίση (βλ. σημ. 1).

Το Τα μπλουζ της Ευρώπης είναι ένα σημαντικό μυθιστόρημα, από τα καλύτερα του Dahl με την Ομάδα Α.

[1] Βλέπε Ν. Μ. Γεωργιάδης & Φ.-Ε. Γεωργιάδη (2018), «Κεφ. IV. Οι σκανδιναβικές χώρες κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», στο Ν. Μ. Γεωργιάδης, Σκανδιναβική Αστυνομική Λογοτεχνία. Όψεις της Κοινωνίας και της Πολιτικής, Ηρόδοτος.